Tanzimat Dönemi Edebiyatı
Tanzimat Edebiyatı
– Tanzimat edebiyatının hazırlık dönemi, Tanzimat Ferma-nı’nın ilanıyla başlar Tercüman-ı Ahval gazetesinin yayımlanmasına kadar sürer.
– Tanzimat edebiyatı 1860’ta Tercüman-ı Ahval gazetesinin yayımlanmasıyla başlar, 1896’ya kadar sürer.
– Batı’dan alınan roman, hikâye, tiyatro, eleştiri, makale gibi türler ilk kez Tanzimat döneminde kullanılmaya baş-lanmıştır.
– Topluluk sanatçıları Fransız Devrimi’nin etkisiyle tüm dünyaya yayılan vatan, millet, adalet, eşitlik, hürriyet gibi kavramları işlemişlerdir.
– Topluluk sanatçıları “toplum için sanat“; II. topluluk sanatçıları “sanat için sanat” anlayışıyla hareket etmişlerdir.
– Dönem sanatçıları sanatın amacını toplumu eğitmek olarak gördükleri için yalın bir dili savunmuşlar; ama bunda başarılı olamamışlardır; II. dönem sanatçılarında dilde sadeleşme amacı yoktur.
– Tanzimat edebiyatında klasisizmden etkilenmeler olmuşsa da romantizmin ağırlığı görülür; Tanzimat II. dönemde realizmden de etkilenilmiştir.
– Tanzimat edebiyatında gazete aracılığıyla edebi, sosyal ve politik alanlarda yeni düşünceler sunulmuş; makale tiyatro gibi edebi türlerin ilk örnekleri gazetelerde verilmiştir.
– Tanzimat edebiyatı sanatçıları çok yönlü sanatçılardır. Hem yazar hem şair hem devlet adamı hem de gazetecilerdir.
- Tanzimat Edebiyatı’nda Şiir
- Tanzimat Edebiyatı’nda Roman Hikaye
- Tanzimat Edebiyatı’nda Tiyatro
- Tanzimat Edebiyatı’nda Dönemler
– Hazırlık Dönemi
– Tanzimat Edebiyatı’nda Birinci Dönem
– Tanzimat Edebiyatı’nda İkinci Dönem - Tanzimat Edebiyatı Sanatçıları ve Eserleri
– Tanzimat Edebiyatı Birinci Dönem Sanatçıları ve Eserleri
– Tanzimat Edebiyatı İkinci Dönem Sanarçıları ve Eserleri
Tanzimat Edebiyatı’nda Şiir
– Biçim olarak genelde divan edebiyatı geleneği devam etmiştir.
– Yeni nazım biçimleri de kullanılmıştır.
– Genelde aruz kullanılmıştır.
– Nazım birimi olarak çoğunlukla beyit kullanılmıştır.
– “Parça güzelliği” yerine “bütün güzelliği” ön plana çıkmıştır.
– “Göz için kafiye” anlayışı yerine “kulak için kafiye” anlayışı benimsenmiştir.
– Dilde, hedeflense de sadeleşme gerçekleşmemiştir.
– Söz sanatları büyük ölçüde terk edilmiştir.
– Fransız edebiyatının etkisiyle yeni mecazlar kullanılmıştır.
– Konular değişmeye başlamıştır.
– Şiirde eski biçim ile yeni konular işlenmiştir.
– İlk dönem şiirlerinde, vatan, millet, hak, adalet gibi toplumsal konular; ikinci dönem şiirlerinde ise aşk, ölüm, yokluk gibi bireysel konular ağırlıklı olarak işlenmiştir.
– Biçim güzelliği yerine ‘içerik’ ön plana çıkmıştır.
– Şiir düşünceyi aktarmak için kullanılmıştır.
– Şiire ilk kez bağımsız adlar verilmiştir.
Tanzimat Edebiyatında Roman Hikaye
– Tanzimat’la birlikte olaya bağlı edebi metinlere şunlar da eklenmiştir: Roman, hikâye ve tiyatro.
– Tanzimat döneminde roman, hikâye ve gazetelerde bölümler halinde yayımlanarak (tefrika edilerek) okura ulaştırılmıştır.
– Fransız edebiyatından çevirilerle başlayan roman türündeki gelişmeler, telif (yazarın kendi yaratımı) romanların yazılmasıyla sürmüştür.
– Tanzimat edebiyatı romanlarında Doğu-Batı çatışması ile bundan doğan yıkımlar ve tarihteki başarılar öne çıkan konulardır.
– Tanzimat edebiyatı romanları teknik olarak zayıftır, yazarlar romanın akışına müdahale eder, romanı genellikle bir öğütle bitirirler.
– Roman ve hikâyelerde toplumu eğitme amacı öne çıkar; iyiler çok iyi, kötüler çok kötüdür, iyiler ödüllendirilir, kötüler cezalandırılır.
– Roman türünün ilk örnekleri (Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat, İntibah, Felatun Bey ile Rakım Efendi) romantizm akımının özelliklerini taşır, ikinci dönemle birlikte realist romanlar (Sergüzeşt, Araba Sevdası) yazılmıştır.
– Roman ve hikâyelerde divan edebiyatına göre sade bir dil kullanılmıştır.
– Romanlar toplumu eğitmek için bir araç olarak görüldü-ğünden teknik bakımdan kusurludur.
– Romanlarda (Felatun Bey’le Rakım Efendi, İntibah, Ser-güzeşt vb.) ilahi bakış açısı kullanılmıştır.
Tanzimat Edebiyatı’nda Tiyatro
– Tanzimat’a kadar, ‘karagöz, meddah, orta oyunu’ gibi tiyatro benzeri ürünler ortaya konuyordu.
– Batılı anlamda ilk eser Şinasi’nin Şair Evlenmesi olmuştur.
– Sahnelenen ilk eser ise Namık Kemal’in Vatan yahut Silistre adlı eseridir.
– Genelde tarihi-toplumsal konular ele alınmıştır.
– Tiyatro, eğitim aracı olarak görülmüştür.
– İlk dönem eserleri sahne tekniği açısından zayıf kalmıştır.
– İkinci dönemde “okumak için tiyatro” yazımı ön plana çıkmıştır.
– Eserlerde klasisizm ve romantizmin etkileri görülür.
– Genelde konuşma dili kullanılmıştır.
– Namık Kemal: “Tiyatro bir eğlencedir; fakat eğlencelerin en faydalısıdır.”
Tanzimat Edebiyatı’nda Dönemler
Hazırlık Dönemi
– Sanatçıların Batı edebiyatı ile karşılaştığı 1860’dan önceki dönemdir.
Bu dönemde:
– Şinasi, Fransızca’dan yaptığı çevirileri Tercüme-i Manzume adlı eserde toplamıştır.
– Yusuf Kamil Paşa, Fenelon’dan Telemak adlı romanı çevirmiştir.
– Takvim-i Vakayi ve Ceride-i Havadis gazeteleri yayına başlamıştır.
– Şinasi, Şair Evlenmesi adlı tiyatro eserini yazmıştır.
Tanzimat edebiyatı hazırlık dönemi sanatçıları:
Yusuf Kamil Paşa, Sadullah Paşa, Akif Paşa, Ethem Pertev Paşa
Tanzimat Edebiyatı’nda Birinci Dönem
– Tercüman-ı Ahval gazetesinin çıkarıldığı tarih olan 1860 ile 1877 yılları arasını kapsayan dönemdir.
– Hürriyet, adalet, vatan gibi kavramlar ilk kez edebiyatın konusu olmuştur.
– Gazetenin çıkarılmasıyla birlikte roman, hikaye, tiyatro, deneme, makale gibi birçok türün ilk örnekleri verilmiştir.
– Divan Edebiyatı‘nın nazım biçimleriyle birlikte Batı’dan alınan yeni nazım biçimleri de kullanılmıştır.
– Geleneksel şiir anlayışındaki belirli konuların ele alınmasına son verilmiş ve hemen hemen her şey şiirin konusu olmaya başlamıştır.
– 1.Dönem sanatçıları halka eğitmek ve aydınlatmak gibi bir görev üstlenmişlerdir.
– Günlük ve sosyal yaşamdaki problemler konu olarak işlenmiştir.
– Sanat toplum içindir anlayışı vardır.
– Bu dönem sanatçıları romantizm akımından etkilenmişlerdir.
– Şiirde ağırlıklı olarak aruz ölçüsü kullanılsa da hece ölçüsüyle yazılmış şiirler de vardır.
– Halka yöneliş söz konusu olduğundan dilde sadeleşme hareketi başlamıştır.
– Edebiyatımızda ilk kez noktalama işaretleri kullanılmıştır.
– Bu dönem eserleri teknik açıdan kusurludur.
Birinci dönem sanatçıları :
Namık Kemal, Şinasi, Ziya Paşa, Şemsettin Sami, Ahmet Mithat Efendi
Tanzimat Edebiyatı’nda ikinci Dönem
– Bireysel konulara dönülmüştür.
– Sanat, sanat içindir görüşü benimsenmiştir.
– Tiyatro eserleri, oynanmak için değil okumak için yazılmıştır.
– Realizm ve natüralizm baskın akımlar olarak göze çarpar.
– Birinci dönemde kullanılan Divan edebiyatı, nazım biçimleri bırakılmaya başlanmıştır.
– Şiirin konusu genişletilmiş, sanatçılar; güzel olan her şey şiirin konusu olabilir, anlayışını savunmuşlardır.
– Roman ve öykü tekniği gelişir. Birinci döneme göre daha nitelikli ürünler verilmeye başlanmıştır.
– Betimlemeler ilk döneme göre daha ölçülüdür.
– Realizm akımının etkisi ile gözleme önem verilmiş, olay ve kişiler daha gerçekçi bir anlayış ile anlatılmıştır.
– Tanzimatın ikinci döneminde eserler veren Muallim Naci, bu dönemde Divan edebiyatının tek savunucusu olmuştur.
İkinci dönem sanatçıları :
Recaizade Mahmut Ekrem, Muallim Naci, Abdülhak Hamit Tarhan, Samipaşazade Sezai, Nabizade Nazım
Tanzimat Edebiyatı Sanatçıları ve Eserleri
Tanzimat Edebiyatı Birinci Dönem Sanatçıları
ŞİNASİ (1826-1871)
– Edebiyatımıza birçok yeniliğin yerleşmesini sağlamıştır.
– Asıl adı İbrahim’dir.
– İlklerin yazarıdır: İlk tiyatro, ilk şiir çevirisi, Batılı anlamda ilk fabl, ilk özel gazete, ilk makale, ilk noktalama işaretini kullanan kişidir.
– Halk için sanat görüşünü benimsemiştir.
İlk tiyatro eserimizi: Şair Evlenmesi‘ni yazdı.
İlk makaleyi yazdı: Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi
İlk özel gazetesi çıkardı: Tercüman-ı Ahval
Eserleri: Durub u Emsalı Osmaniyye (Osmanlı Atasözleri Kitabı), Tercüme i Manzume (Çeviriler), Müntehabat -ı Eşar(şiirleri), Divan-ı Şinasi, Tasvir i Efkâr
NAMIK KEMAL (1840-1888)
– Vatan şairimizdir.
– Toplumcu bir sanat çizgisindedir.
– Vatan, millet, özgürlük kelimelerini edebiyatta ilk kullanan kişidir.
– Tiyatroları oldukça ses getirmiştir. Tiyatroyu bir eğlence ve halkı bilinçlendirme aracı olarak görmüştür.
– Romantizmin etkisindedir.
ilk tarihi romanımız: Cezmi
İlk edebi romanımız: İntibah
Tiyatroları : Vatan yahut Silistre, Zavallı Çocuk, Gülnihal, Kara Bela,Celalettin Harzermşah
Eleştiri eserleri: Renan Müdafenamesi, Tahrib-i Harabat (Ziya Paşa’ya karşı)
İrfan Paşa’ya Mektup, Takip
Diğer eserleri: Kanije, Silistre Muhasarası, Osmanlı Tarihi, Büyük İslam Tarihi, Evrakı Perişan
ZİYA PAŞA (1825-1880)
– İlk edebiyat tarihi taslağı sayılan “Harabat”eserini yazmıştır.
– Halk şiirinin ve dilinin gerçek edebiyatımız olduğunu belirten “Şiir ve İnşa“adlı makalesini yazmasına rağmen kendisi böyle davranmamıştır.
– Biçimce eski içerikçe yeni olmaya gayret göstermiştir.
– Terkib-i bent, terci i bent’leri meşhurdur.
– Bir çok dizesi halk arasında atasözü gibi kullanılmıştır.
Eserleri: Zafername, Harabat, Eş’ar-ı Ziya, Defter-i Amal, Terkib-i Bent, Terci-i Bent
AHMET MİTHAT EFENDİ (1844-1912)
– Halk için roman geleneğini benimsemiştir.
– Halkın anlayacağı bir dilde ve onları ilgilendiren konularda eserler vermiştir.
İlk hikâye örneklerimizden biri sayılan :”Letaif-i Rivayet“i yazmıştır.
– Romantizmden etkilenmiştir.
– En üretken yazarımız odur. “Yazı makinesi” olarak da bilinir. 36’sı roman olmak üzere 200’e yakın eseri vardır.
Eserlerinden bazıları: Hasan Mellah, Hüseyin Fellah, Felatun Bey ve Rakım Efendi, Yer Yüzünde Bir Melek, Henüz On Yedi Yaşında…
ŞEMSETTİN SAMİ ( 1850-1904 )
– Devrinin en büyük dil bilgini sayılmıştır.
İlk romanımız olan: Taaşşuk-u Talat ve Fitnat adlı eseri yazmıştır.
– Kamus u Türkî adlı sözlüğü yazmış.
– Kamus u Fransevi ve Kamus-ı Alam’ı yazmıştır.
AHMET VEFİK PAŞA (1829-1892)
– Tiyatromuzun en büyük kilometre taşı sayılır.
– Bursa’da kendi adıyla tiyatro kurmuştur.
– Halkın tiyatroyu sevmesi için özellikle Moliere’den çeviriler yapmıştır.
Eserleri: İnfiali Aşk, Dudu Kuşlar, Zor Nikâh, Zoraki Tabip, Kadınlar Mektebi ,Şecere-i Türk eserlerinden bazılarıdır.
Tanzimat Edebiyatı İkinci Dönem Sanatçıları
RECAİZADE MAHMUT EKREM (1847- 1914)
İlk realist romanımız olan: Araba Sevdası‘nı yazmıştır.
– Tevfik Fikret’in akıl hocasıdır.
– Muallim Naci ile uzun yıllar süren “eski-yeni” kavgasında yeniyi savunmuştur.
– “Sanat sanat içindir ve kafiye kulak içindir.” görüşünü benimsemiştir.
– Oğlu Nijat Ekrem’in ve diğer iki çocuğununun ölümü onu bireysel ve hüzünlü eserler vermeye zorlamıştır.
– “Her güzel şey şiirin konusudur.” diyerek şiirin konu zenginliğine katkı yapmıştır.
– Muallim Naci’nin Demdeme’sine karşılık Zemzeme adlı kitabı yazmıştır.
Tiyatroları: Afife Anjelik, Çok Bilen Çok Yanılır, Vuslat (Süreksiz Sevinç)
Şiirleri: Zemzeme, Nağme-i Seher, Tefekkür, Yadigâr-ı Şebap
Romanları: Araba Sevdası, Muhsin Bey
İnceleme:Talim-i Edebiyat adlı eseri onun edebiyata dair görüşleri içeren en önemli eseridir. Takdir-i Elhan
ABDÜLHAK HAMİT TARHAN ( 1852-1937)
– Edebiyatımızın en bireysel şairlerindendir.
– Batılılaşma hareketinin asıl öncüsü olarak kabul gördüğü için kendisine” şairi azam” (büyük şair) lakabı verilmiştir.
– Gözlem ve izlenimleriyle şiir yazmıştır.
– Düşünen adamdan çok yapan adam özelliği taşımaktadır.
– Tiyatroları oynanmaya uygun değildir.(Macera-yı Aşk, Sabru Sebat, İçli Kızlar, Finten, Nesteren, Liberte )
– Romantizmin etkisinde, metafizik konuları, ölüm, aşk gibi temalar içeren eserler vermiştir.
Eserleri: Makber, Ölü, Bunlar O’dur, Hacle, Garam, İlham-ı Vatan şiir kitaplarıdır.
MUALLİM NACİ (1850-1893)
– Recaizade Mahmut Ekrem’le eski- yeni kavgasında eski’yi savunmuştur.
– Batılı tarzda şiirler de yazmıştır.
– Dili ağırdır ;ancak başarılıdır.
Eserleri: Ateşpare, Füruzan , Şerare (şiir) Demdeme, Muallim (eleştiri), Islahat-ı Edebiye (sözlük)
NABİZADE NAZIM (1862-1893)
İlk köy romanımız kabul edilen: Karabibik‘i yazmıştır.
– Realizm, natüralizm’in öncülerinden sayılır.
İlk psikolojik roman denemesi sayılan: Zehra‘yı yazmıştır.
Kaynakça : https://www.basarisiralamalari.com/
Hiç yorum yok