İlk Ve Orta Çağlarda Türk Dünyası

Türk Adının Anlamı

Türeyen,çoğalan, güçlü, erdemli, düzenli gibi anlamlara gelmektedir. Türk adına ilk defa Çin kaynaklarında rastlanmıştır. Bunu yanı sıra Pers(İran), Arap, Bizans ve Hitit takip eder. Siyasal anlamda ilk devlet adı olarak Göktürkler kullanmışlardır.

Türklerin İlk Yerleştikleri Yer -Türklerin Anayurdu

Türklerin anayurdu Orta Asya’dır. Ural Altay Dağları ile Aral Gölü arasında kalır. Doğu’da Kingan Dağları, Kuzeyde Sibirya Stepleri, Batı’da Hazar Denizi ile İtil Nehri boyları , Güneyde Himalaya – Hindikuş Dağları ve Karanlık Dağlar ile çevrilidir.

Türk Göçleri

Anayurtları Orta Asya (Türkistan) olan Türkler M.Ö.2000’li yıllardan başlayıp M.S.11.yüzyıla kadar devam eden bir göç hareketi ile Asya, Avrupa ve Afrika’nın çeşitli bölgelerine göç etmişlerdir. Uzun süren göçlerin sebepleri de genelde hep birbirine yakın sebepledir.

Nedenleri:

– İklim Değişikliği.
– Bağımsız yaşama duygusu.
– Hakimiyet Gücü.
– Hayvan hastalıkları, ekonomik sıkıntı.
– Nüfusun artması.
– Dış göçlerin baskısı.
– Fetih etme arzusu.

Sonuçları

– Türk kültürünün yayılması.
– Yeni devletlerin kurulması.
– Çok sayıda devlet kurulması ve coğrafya değişikliği tarihin incelenmesinde olumsuz yön taşır.
– Devlet yönetimi ve askeri teşkilatlanma örnek teşkil etmek..
– Bazı kavimler milli benliklerini kaybetmişlerdir.

İlk Türk Devletleri 

İskitler

– İlk Türk  topluluğudur.
– Batıya başlattıkları göç sonucunda Tuna Nehri’ne kadar ilerlemişlerdir.
– Şu ve Alp Er Tunga destanları sözlü edebiyat eserleridir.
– “Balbal ” adı verilen taşlar mezar taşlarının ilk örnekleridir.

Orta Asya Hun Devleti

Teoman Dönemi

– Teoman tarafından Ötüken’de kurulmuştur.
– Çinliler mücadele yaşanmasının temelinde İpek Yolu’na hakim olma isteğidir.
– Asya Hun’lularla ilgili bilgiler Çin kaynaklarında geçmektedir.
– Yazılı kültüre geçmemişlerdir. Kuruluş tarihleri belli değildir.

I. Metehan Dönemi

– Orta Asya’da İlk Siyasi birlik sağlanmıştır.
– Asya Hun Devleti en gelişmiş dönemidir.
– Yönetim kurultay (toy) kurularak oluşturulmuştur.
– Tarihte ilk düzenli ordu kurulmuştur.
– Çin hakimiyet altına alınmıştır fakat yerleşilmemiştir. Sebep olarak kendi benlikleri kaybetmek istememeleridir.
– İpek Yolu’nun denetim altında turmuşlardır.
– Metehan’dan sonra devlet ikiye ayrılmıştır.
– Oğuz Kağan Destanı en önemli sözlü edebiyat eseridir.

Kavimler Göçü

Asya Hun Devleti’nin parçalanmasından sonra hunların bir bölümünün Balamir’in önderliğinde batıya ilerlemesi sırasında Ostragot, Vizigot, Vandal, Angıl gibi kavimleri göçe zorlaması olayıdır kavimler göçü.

Sonuçları:

– İlk çağ kapanmış orta çağ başlamıştır.
– Feodalite güç kazanmıştır.
– Skolastik düşünce etkinlik kazandı.
– Avrupa’ya gelen germen kavimleri arasında hristiyanlık yayıldı.
– Roma doğu-batı olarak ikiye ayrıldı.
– Avrupa’da günümüz sınırları oluştu.

Avrupa Hun Devleti

– En ünlü hükümdar Atilla’dır.
– Bizans ile Margos ve Anatolios anlaşması ile Bizans vergiye bağlandı.
– Doğu romayı kontrol altına alınmış ve batıya yönelinmiştir.
– Ertesi yıl İtalya’ya giran Atilla, Roma’yı işgal etmemiştir. Bunun nedenleri;
 * Roma’nın Hristiyan dünyası için kutsal bir merkez olması.
 * Batı Romanın gücünü kırdığına inanması.
 * Sasani  Devleti üzerine sefere çıkmak istemesidir.
– Dil olarak Latin ve Germen Dilleri konuşulmuştur.
– Yeni göç desteklemedikleri için asimile oluşturlar.
– Atilla öldükten sonra devlet yıkılmıştır.

Göktürkler

I. Göktürk Devleti

– (552-659) doğunun kutsallığı ve üstünlüğü
– 552 yılında merkezi Ötüken olmak üzere Bumin Kağan tarafından kurulmuştur.
– Tarihte Türk Adını devlet adı olarak kullanan ilk Türk Devletidir.
– En parlak dönemi Mukan Kağan dönemidir.
– Devlet doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrılmış, Bumin Kağan devletin doğu kanadını ,amcası İstemi Kağan ise batı kanadını yönetmiştir.
– Budizmin din olarak Kabul edilmesi yöneticiler ile halk arasında sorunlara sebep olmuştur.
– Devlet 582 de iç karışıklıklar ve Çin’in etkisi ile ikiye  bölünmüş; doğu ve Batı Götürkler Çin egemenliğine
girmişlerdir.

II. Göktürk Devleti

– Çin esareti altında yaşayan Türklerin Kürşat Ayaklanması ile Çin’e başkaldırması ve
bağımsızlıklarını elde etmeleri ile 682 de kurulmuştur.
– En parlak dönemi Bilge Kağan dönemidir.
– Bu dönemde Türk Edebiyatı’nın ilk yazılı örnekleri olan Orhun Yazıtları
(Kitabeleri) oluşturulmuştur.
– Karluk. Basmil ve Uygurlar birleşerek 744 de II.Köktürk Devleti’ne son vermişlerdir.
NOT: Göktürkler parayı alışverişte kullanan ilk Türk devletidir

Uygurlar(744-840)

– Kutluk Bilge Kül Kağan önderliğinde merkezi Ötüken olmak üzere 744’te kurulmuştur.
– Mani Dinini Kabul etmişlerdir.Bu dinin Kabul edilmesi (Et yemeyi ve savaşmayı yasaklaması sebebiyle Türk Kültürüne ve yaşam tarzına uygun olmadığından,) Türklerin savaşçılık özelliğine zarar vermiştir.
– Yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir.
– Tarım ve ticaret gelişmiştir. Sulama kanalları yapılmıştır.
– Kalıcı mimari eserler verilmeye başlanmıştır
– Devletin son dönemlerinde ortaya çıkan kıtlık,açlık ve salgın hastalıklar sebebiyle devlet
dağılmış; Çin sınırlarında farklı adlarla ( Kansu Uygur Develeti , Turfan Uygurları) bir sure varlıklarını sürdürmüşler ve Moğolların hakimiyetine girmişlerdir.
Ötüken Türklerin tarih sahnesine ilk çıktıkları yerdir. Orhun ve Selenga ırmakları arasında kalır ve bütün Türk boyları tarafından kutsal kabul edilir.
Hun,Köktürk ve Uygur devletlerinin merkezi olmuştur.Orhun kitabeleri de buradadır. Günümüzde Moğalistan devletinin sınırları içerisindedir.)

Diğer Türk Devletleri ve Toplulukları

Avarlar

– 562 de Orta Avrupa’da, Tuna boylarında kuruldu.
– İstanbul’u kuşatan ilk Türk Devletidir.(İki defa kuşatmışlardır.)
– Orta Avrupa toplumları nı kültürel yönden etkilemişlerdir.
– Hristiyanlığı Kabul etmiş ve zamanla slavlaşmışlardır.

Bulgarlar

– 630 da farklı Türk Boylarının karışımından oluşan gruplarca Tuna Boylarında kurulmuştur.
– Hazarların saldırıları ile dağılarak; Tuna ve Itil Bulgarları adlarıyla
varlıklarını sürdürmüşlerdir.

Hazarlar

– 630 da Karadenizin kuzeyi ve Kafkaslar bölgesinde kurulmuştur.
– Müslüman Araplar ve Bizans ile ticari,siyasi ve askeri ilişkiler kurmuşlardır.
– Hazarlar ile Müslüman Araplar arasında ilk savaş Hz. Osman döneminde gerçekleşmiştir.
– Yönetici kesim Museviliği Kabul etmişse de halk arasında İslamiyete ve Hristiyanlığa inanlar da olmuştur.Hazarlar’da dini hoşgörü hakimdir.
– Rusları askeri ve devlet teşkilatı alanlarında etkilemişlerdir.
– 968 de Ruslar tarafından yıkılmışlardır.

Macarlar

– Bugünkü Macaristan bölgesinde kuruldular.Hristiyanlığı Kabul ederek zaman içinde benliklerini
yitirdiler.

Peçenekler

– Batı da Volga Boylarında yerleşmişler ve Ruslarla mücadele ederek onların Güneye inmelerini
engellemişlerdir.
– Bizans ordusunda paralı asker olarak görev yapmışlardır.Bizans ile Büyük Selçuklular arasında yapılan Malazgirt Savaşı sırasında taraf değiştirerek Selçuklu ordusuna katılmışlar ve savaşı
– Selçukluların kazanmasında rol oynamışlardır.

Kıpçaklar

– Altınordu devletinin Türkleşmesinde etkili olmuşlardır.

Oğuzlar

– Türklerin en kalabalık gruplarındandır.24 boydan oluşurlar.
– İslamiyeti Kabul etmişlerdir.
– Büyük Selçuklu Devleti,Anadolu Selçuklu Devleti Ve Osmanlı devletini Kurmuşlardır.

Sabirler

– Bugünkü Sibirya bölgesine adlarını verdiler.

Türgişler

– Türgiş Hükümdarı Baga Tarkan kendi adına para bastıran ilk Türk hükümdarıdır.

Kırgızlar

– Dünyanın en uzun destanı olan Manas Destanını oluşturmuşlardır.

Karluklar

– Talas Savaşında Çin’e karşı Müslüman Araplara yardım etmişlerdir.İslamı Kabul eden ilk topluluğudur.İlk Müslüman Türk devleti olan Karahanlılar’ı kurmuşlardır.

Kaynakça : https://www.basarisiralamalari.com/